Dünyadaki birçok devletten daha zengin olan bir adam, ezilenlerin sesi olarak, ‘bürokrasi mağduru halk çocuğu’ imajıyla bir ülkeye başkan olabiliyor. Yürütmekte olduğu kavganın, garibanlar adına yapıldığı tezini algı operasyonları ile kitlelere sunup kabul ettirebiliyor. Görüldüğü gibi, kavramlar tam anlamıyla tepetaklak!
Kavram olarak ortaya çıkması yeni olmasa da, isim olarak gündeme gelmesi oldukça taze bir konu: post truth… Oxford Üniversitesi’ne bağlı Oxford Dictionaries tarafından 2016 yılının kelimesi seçilen post truth, asıl şöhretine Trump’ın ipi göğüslediği ABD başkanlık seçimi sürecinde ulaştı. Anlam yönünden Türkçe’ye tam çevirisi mümkün olmamakla birlikte; ‘gerçek üstü’ , ‘ hakikat sonrası’ gibi karşılıklar en uygunu olarak gözüküyor. Post-truth’ın Oxford Sözlük’teki tanımı şu şekilde(*): ‘Post-truth’ bir sıfat olarak, ‘nesnel hakikatlerin belirli bir konu üzerinde kamuoyunu belirlemede duygulardan ve kişisel kanaatlerden daha az etkili olması durumu’. ‘Post-truth’ terimi ilk kez 1992 yılında Sırp-Amerikan bir oyun yazarı olan Steve Tesich tarafından Nation dergisinde kullanılmış. İran-Kontra skandalı ve Körfez savaşını konu alan yazısında Tesich, “Bizler, özgür insanlar olarak, bir post-gerçek dünyasında yaşamak istediğimize özgürce karar verdik” diyerek bu kelimeye yer vermiş(**). 3 Ekim 2004 tarihinde yayınlanan “The Post Truth Era” isimli kitabıyla Ralph Keyes bu kavramı derin anlamda işleyen ilk isim olmuştu ancak pek ilgi görmemişti. Sanırım lise yıllarımdı. O zamanlar böyle bir kavramdan haberdar değildim elbet; ama ‘post truth’ ile ilk tanışmam bu döneme denk geliyor. Ünlü bir edebiyatçımız, o dönem yeni çıkan kitabında tam on yedi sayfalık kısmı, alıntı yaptığını belirtmeden, yabancı bir yazarın eski bir kitabından noktası virgülüne alarak kullanmış, yani intihal yapmıştı. Normal bir toplumda, bu olay üzerine edebiyat eleştirmenleri çıkar ve bu intihali çatır çatır eleştirirler diye bekliyordum. Ancak böyle olmadı, aksine o yazarın şöhreti arttıkça arttı. Hatta dönemin en ünlü edebiyat eleştirmeni, gazetedeki köşesinde bu olaya değinerek aynen şöyle diyordu: ”Post modern edebiyatta olur böyle şeyler efendim, çok üzerinde durmaya gerek yok” Bu cümlenin anlamını şimdilerde daha iyi kavrıyorum. Post kelimesiyle aramın bozulmasına sebep de yine bu olaydır. Ortada alenen bir intihal, haydi daha açık söyleyelim ‘hırsızlık’ vardı ama bu mesele zekamızla alay edercesine ‘post’ çatısı altında normalmiş gibi bize sunuluyordu. 1995 senesinde Fransa, Güney Pasifik’te nükleer denemeler yaparken Fransız büyükelçisi Yeni Zelanda’da şu açıklamayı yapıyordu: “ Bomba kelimesini kullanmayalım, bomba değil bunlar. Bunlar ‘patlayan mekanizmalar”! (***)
PATLAYAN MEKANİZMALAR
Sözcükte anlam değişmesi hepimizin bildiği bir dilbilgisi olayıdır. Okul yıllarınızdan hatırlarsınız. Bazı kelimeler zaman içerisinde farklı anlamlar (hatta ilk anlamının zıttı bir anlam) kazanabilir. ‘Yavuz’ kelimesi bu konuda yaygın olarak verilen bir örnektir. Sözcüklerdeki anlam değişimini biliyorduk ancak kavramlardaki değişimle yeni yeni tanışıyoruz. Şimdilerde tebessüm ederek hatırlıyorum, üniversite döneminde bir arkadaşım geçimini sağlamak için işe girmişti. Ne işi buldun diye sorduğumuzda, “ön saha satış elamanıyım” diyordu. Ne yaptığını anlamamıştık, çok da üzerinde durmadık. Bir gün halı saha maçı için onu almamız gerekti. “Beni iş yerimden alın” diyerek adresi verdi. Oraya gittiğimizde benzin istasyonu ile karşılaştık. “Ön saha satış elemanı” olan bizim arkadaş ise araçlara benzin dolumu yapan bildiğiniz ‘pompacı’ (pompa görevlisi) idi. Hakikat sonrası toplumda gerçek ile yalan arasındaki çizgi ilk başta silikleşir, zamanla da yok olur. İnsanlığın binlerce yıllık deneyimi ile ortaya koyduğu dürüstlük, mertlik, doğruluk, saygınlık, sadakat gibi ‘gerçek’ kavramlar da bu yıkımdan payını alıyor. Bunlar gibi ‘soyut’ gözüken ama gerçeğin ta kendisi olan kavramlar hakikat sonrası toplumda ‘köhnemiş’ , ‘zamanı dolmuş’ eski unsurlar olarak görülüyor. Bu değişime tepki gösterenler ise ‘yeniliğe karşı çıkan dinozorlar’ olarak lanse ediliyor. Binanın kolonları olan bu kavramların içinin boşaltılması, işi depreme bırakmadan o binayı yıkıma götürecek bir intihardan başka bir şey değildir.
Çünkü bu kolonların yapımı için insanlık binlerce yıl bedel ödedi. Yıkım halinde bu bedellerin yeniden ödeneceğini herkesin bilmesi gerekiyor.Algı yönetimi, hakikat sonrası toplumlarda üst düzeydedir. İnsanlar; olmayan kitle imha silahlarıyla, yaratılan canavarımsı doğulu diktatörlerle ve olmayan başka şeylerle meşgulken; büyük banka ve bankerler (ki onlar hala hakikat toplumundadırlar) ceplerimizi boşaltırlar. Evet bir nevi ‘hipnoz’ söz konusudur. Basında da böyledir bu. Sosyal medyada ya da sanal dünyada gezinirken gazetelerin haberlerine bakıyorsunuz, “ölümsüzlüğün formülü bulundu” diye bir başlık görüyorsunuz, merak edip tıklayınca zeytinyağının faydaları haberi karşınıza çıkıyor. Bunun gibi sayısız kandırma (hipnoz) yöntemiyle algı operasyonları ‘habercilik’ adı altında yutturuluyor.Dünyadaki birçok devletten daha zengin olan bir adam, ezilenlerin sesi olarak, ‘bürokrasi mağduru halk çocuğu’ imajıyla bir ülkeye başkan olabiliyor. Yürütmekte olduğu kavganın, garibanlar adına yapıldığı tezini algı operasyonları ile kitlelere sunup kabul ettirebiliyor. Görüldüğü gibi, kavramlar tam anlamıyla tepetaklak!Dondurma deyince bizim kuşağın aklına donmuş (ki sözcük de buradan türemiştir), sert, yalayarak tüketeceğimiz faydalı bir besin gelirken şimdiki kuşakların aklına bambaşka bir şey geliyor. Dev fast food markalarının, “her şeyi biz yaparız ve bunu da halka kabul ettiririz” anlayışıyla mağaza önlerine koydukları külahta dondurma(!) rezaleti bu durumun net bir örneğidir. Çocuğun canı dondurma istiyor, en kolay ulaşabileceği yer ise bu fast food mağazalarının sattığı dondurmalar(!). Haliyle buradan dondurma aldıkça dondurma algısı değişiyor. Neden değişiyor? Çünkü buralarda satılan dondurma değil soğuk kremadır! Algı operasyonuna bakar mısınız… Kremayı külah üzerine koyup bunu dondurma diye satıyor ve kapsama alanı sayesinde dondurma kavramını neredeyse dünya çapında değiştiriyor. Gidin sorun, dondurma deyince çocukların aklına ilk gelen şey, bu fast food mağazalarından aldıkları külah üzeri soğuk kremalardır. Oysa ki bizler dondurma denildiği zaman donmuş ve üzerinden duman çıkan Maraş dondurmasını hayal ederiz.
Boğazımıza kadar tüketiciliğe, marketing’e, piyasacılığa, kitle manipülasyonuna esir olmuş haldeyiz. Yalanları, algı operasyonlarını, hipnozları bize hakikat sonrası toplum diye yutturmaya çalışıyorlar.
Hayal dünyamıza kadar sokulan bir virüs söz konusudur. Algılar… Algıların gücü sayesinde kavramları bu denli hızlı ve kolay değiştirebilen kapitalist mali ve fikirsel yapının neleri değiştirip, ne gibi felaketlere yol açabileceğini düşünmek hiç de zor değil. İş yerinde patronun gözüne girip terfi alman için çalışma arkadaşlarının (ki çalışma arkadaşı değil ‘rakip’ olarak belirtilir) kuyusunu kazman ayıp değil aksine profesyonel bir yöntemdir hakikat sonrası toplumda…Geçenlerde lise talebesi bir grup ile buluşup etkinliğe gidecektim. Sabah saat sekizde Haliç metro istasyonunda buluşmak üzere sözleştik. Buluşma saatine beş dakika kala geldim ve yarım saat boyunca onları bekledim. Telefonlarını açmıyorlardı. Dokuza çeyrek kala beni aradılar ve “ Neredesin abi neden gelmiyorsun biz gideceğimiz mekandayız” dediler. O kızgınlıkla yanlarına gittim. Neden buluşma yerine gelmediklerini sorduğumda, ne bir mahçubiyet ne bir özür emaresi… Otobüs denk gelince metro yerine otobüse binmişler ve de sohbete daldıklarından telefonlarına bakmamışlar. Açıklama buydu ve onlar için o kadar doğaldı ki… Hakikat sonrası toplumun gençleri… Boğazımıza kadar tüketiciliğe, marketing’e, piyasacılığa, kitle manipülasyonuna esir olmuş haldeyiz. Yalanları, algı operasyonlarını, hipnozları bize hakikat sonrası toplum diye yutturmaya çalışıyorlar. Sosyal medya, bu algı operasyonlarının en yoğun görüldüğü ortam. Dev şirketlerden ufak çaplı kuruluşlara kadar pek çok yapı bu operasyonlara ihtiyaç duyarak uyguluyor. Olmayan hesaplar ve olmayan kişilerle (fake), gerçekte var olmayan haberler oluşturarak algıyı değiştirme süreci işletiliyor. Yani kısacası yalan haber yapmak ve yaymak meşru oluyor… Tavuk fabrikalarında tavuklar, arkalarına bile dönme alanı olmayan hücrelerinde, suni bir şekilde büyütülüp zamanı gelince ( ki çabuk gelir) kesilip giderler bu dünyadan. Hakikat sonrası toplumun gerçeklerinden biridir bu. Kimse bunu sorgulamaz. Tavuğa biçilen görev odur çünkü. Tavuklar böyleyken benzer bir kıstırılmışlığın insanlar için de uygulandığını düşünmek gayet doğal değil midir?
GERÇEĞİN YÜZLERİ
Nilgün Cerrahoğlu(****) konuyla ilgili şöyle yazıyor:“… Bu, ’80’lerde, Reagan’ın bağırsak operasyonunu tüm ayrıntılarıyla New York Times’dan okuduğumuz yıllardan çok farklı bir ortam. Bugün somut bilgilere ulaşamıyoruz. “Realty Show” kıvamında gerçeğimsi bilgiler ediniyoruz. Bilgi yerine algı operasyonlarına maruz kalıyoruz. Buna artık “post-gerçek siyaseti/ post-truth politics” deniyor. Miadı dolan ve değer olmaktan çıkan, başkalaşan her şeyin önüne “aşılmış, ötesine geçilmiş” anlamında bir “post” ilavesi geliyor ya… “Post modernlik”, “post laiklik”, “post dindarlık” gibi… Bu da öyle. “Gerçeklerin” mutlak değerlerini kaybedip algıya açık hale geldiği bu çağa “post-gerçeklik çağı” deniyor. “Postgerçek”, yalanlar üzerine inşa edilebileceği gibi, “tatlandırılmış”/“hormonlanmış gerçek” karşılığında da kullanılıyor… Bir lider rüşvetle suçlandı diyelim. Bu “post gerçeklik” çağında rüşvet suçlamasını yadsımak zahmetine dahi girmiyor. Elindeki medya gücü ve trolleri ile “algı operasyonu” yapıyor. Konuyu komploya bağlıyor. Ve zeytinyağı gibi üste çıkıyor, akıl yerine duygulara oynuyor. Bu, dünyada artık bir akım. Öyle ki bu sistemle yönetilen ülkelere “post gerçek/gerçek ertesi rejimler” deniyor… ”Yepyeni bir tanrı oluşuyor. Dürüstlüğü, doğruluğu, mertliği, arkadaşlığı, güven duygusunu kısacası manevi ve insani değerleri silikleştiren hakikat sonrası toplum ortamında; hakikat toplumunun tüm unsurlarını reddeden, ancak onun yerine hipnoz ve kandırmacadan başka bir argüman koyamayan hakikat sonrası toplum adında bir tanrı oluşturuluyor. ‘Hakikat’i yaşayıp tatmış olan bizler ‘hakikat sonrası toplum’ adındaki bu yozlaşmış kapitalizm kılıfından korunurken, bu saldırının asıl hedef kitlesi olan gençlerimizi iki kat fazla korumalıyız . İnsanlığımız en önemli mevzimizdir çünkü.
* https://en.oxforddictionaries.com/definition/post-truth
** https://onedio.com/haber/oxford-2016-nin-kelimesini-acikladi-post-truth-739479
*** Eduardo Galeano/ Tepetaklak/Çitlembik Yay. 2004 / sf.45
**** Cumhuriyet Gazetesi 16 Eylül 2016 / Nilgün Cerrahoğlu
KAPAK: Volker März