Taner Ceylan’ın en yüksek getirili ressam çıkması şaşırtıcı değil. Taner Ceylan yurtdışında en çok tanınan Türk çağdaş sanatçıların başında geliyor. 2009 Sotheby’s Türk çağdaş müzayedesi kataloğuna da kapak olmuştu.
Sanat eserleri, arzı, talebi olan, parayla dönen bir piyasa. Dolayısıyla da bir ekonomistin ilgi alanına girebilir ve analiz edilmesi de mümkündür. Sanat eserleri alıcısına hem estetik yönleriyle hem de bir alternatif finansal yatırım aracı olarak hizmet etmektedir. Sanat piyasalarının ekonomik ve fınansal analizi konusunda son 30-40 yıl içinde önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Literatürde elde edilen sonuçlar, sanat eserlerine yapılan yatırımların getirisinin genelde hisse senetleri ve tahvillerin getirisinin altında ve volatilitesinin yüksek olduğu yönündedir. Fakat, sanat eserleri piyasalarının kendine has özellikleri nedeniyle, bu piyasalarla diğer finansal piyasalar arasında uzun dönemde korrelasyon düşüktür. Bu nedenle, sanat eserlerine yapılan yatırımların genel bir mali portföyü çeşitlendirme özelliğine sahip olabileceğinden söz edilebilir. Ancak, bu konuda yapılan çalışmaların büyük çoğunluğu sanat ve finansal piyasaları derin ve ekonomik istiktar sahibi gelişmiş ülkeleri kapsamaktadır. Gelişmekte olan ülkelerin sanat piyasalarında risk – getiri ilişkisi üzerine yapılan çalışmalar, uzun süreli ve düzenli veri gereksinimi nedeniyle çok sınırlı sayıdadır. Bu çalışmalardan bazıları da (Edwards, 2004), gelişmekte olan ülkelerin kendi iç sanat piyasalarına değil, bu ülkelerin tanınmış sanatçılarının eserlerinin uluslararası müzayedelerdeki fiyatlarına dayanmaktadır. 1
Finansal sanat ekonomisi literatüründe ele alınan diğer bir konu da, sadece sanat eserlerinden oluşan bir yatırım portföyünün nasıl çeşitlendirilebileceğidir. Diğer finansal yatırım portföylerinde olduğu gibi, sanat eserlerinden oluşan bir portföyde de risk – getiri ilişkisi portföyü oluşturan yatırım araçlarının birbiri ile ilişkisine bağlıdır. Sanat yatırımlarında, farklı sanatçılar, farklı türde ve ortamlardaki resimler, farklı dönemlere ait resimler, veya farklı fiyat kategorilerindeki resimler yatırımcının sanat eserleri portföyünü çeşitlendirmede rol oynayabilir. Bunun nedeni, sanat piyasalarının farklı segmentlerinin kendilerine ait özellikleri olması ve risk – getiri ilişkisinin diğer kategorilerden değişik seyredebilmesidir. Sanat piyasalarının kendine has iç dinamikleri, sanat yatırımları portföylerinin çeşitlendirilebilmesine olanak tanımaktadır.
Türkiye’de resim piyasası için fiyat endeksi ilk kez Seçkin ve Atukeren (2006) tarafından hesaplanmıştır. Bu çalışmalarda, 13 Türk sanatçısının sadece Türkiye’de yapılan müzayedelerde satılan eserlerinden oluşan (toplam 1030 satış verisi) bir örnek kullanılmıştır. Hedonik fiyat modeli kullanılarak elde edilen sonuçlar, resim piyasasına yapılan yatırımların getirisinin İstanbul Menkul Kıymetler Borsasına (İMKB 100) göre daha düşük, fakat altın, döviz, ve banka mevduat hesabı gibi diğer yatırım araçlarına gore daha yüksek olduğunu göstermektedir. Ayrıca, finansal varlık fiyatlama modeli (FVFM) kullanılarak yapılan analizler, Türkiye’de resim piyasasının 1990-2005 dönemi için beta’sının düşük (0.35) olduğunu göstermiştir. Fakat, piyasaların sığlığı ve ekonomik krizlerin sıklığı nedeniyle resim piyasası makroekonomik gelişmelerden etkilenmektedir. Elde edilen bu sonuçlar uluslararası literatürde belirtilen sonuçlarla genelde uyumludur.
Fakat, ortalama yıllık müzayede cirosunun 100 milyon doları bile aşamadığı bir piyasa olan Türk sanat piyasası sığlığı ve ekonomik krizlerin sıklığı nedeniyle makroekonomik gelişmelerden etkilenmektedir. Finansal sanat ekonomisi literatüründe ele alınan diğer bir konu da, sadece sanat eserlerinden oluşan bir yatırım portföyünün nasıl çeşitlendirilebileceğidir. Diğer finansal yatırım portföylerinde olduğu gibi, sanat eserlerinden oluşan bir portföyde de risk – getiri ilişkisi portföyü oluşturan yatırım araçlarının birbiri ile ilişkisine bağlıdır. Sanat yatırımlarında, farklı sanatçılar, farklı türde ve ortamlardaki resimler, farklı dönemlere ait resimler, veya farklı fiyat kategorilerindeki resimler yatırımcının sanat eserleri portföyünü çeşitlendirmede rol oynayabilir. Bunun nedeni, sanat piyasalarının farklı segmentlerinin kendilerine ait farklı yapısal ve konjonktürel özellikleri olması ve risk – getiri ilişkisinin diğer kategorilerden değişik seyredebilmesidir. Sanat piyasalarının kendine has iç dinamikleri, sanat yatırımları portföylerinin çeşitlendirilebilmesine bu sayede olanak tanımaktadır.
Ayrıca satış oranlarının ekonomik kriz, Merkez Bankası tüketici güven endeksi, emlak endeksleri verileri veya döviz kurları gibi veriler, hatta Merkez Bankası beklenti anketlerinden bile etkilendiği daha sonraki çalışmalarımızda tespit edilmiştir. Endeksimizi 2005’ten 2017’e kadar genişleterek tescil ve marka sürecini de tamamlamış bulunmaktayız. © ARTSA Türk Sanat Piyasası Endeksi sonuçlarını yakın zamanda piyasasıyla düzenli olarak da paylaşacağız.
Bu endeksten yola çıkarak koleksiyona özel örneklemeler ve koleksiyon endekslerinin yıllık getiri analizini de hesaplamak da mümkün. Mesela, Mehmet Güleryüz, Haluk Akakçe, Taner Ceylan, Canan Tolon, Leyla Gediz, Erinç Seymen, Bedri Baykam ve Ergin İnan’dan oluşan bir sanat portföyünüz olduğunu, bu koleksiyonu 2004’ten itibaren oluşturduğunuzu ve bu koleksiyonun sadece müzayedelerden satın alınan eserler olduğunu varsayalım. 2004-2015 yılları arasında bu portföyün yıllık ortalama getirisini hesaplayabiliriz. Elbette tüm müzayedelerde satılan toplam çağdaş sanat eserlerinin sadece küçük bir bölümünü de teşkil etse yine de bir fikir verecektir. Bu portföyde Mehmet Güleryüz’ün ortalama fiyatlarına göre diğer sanatçıların eserlerinin ne kadar daha yüksek ya da daha düşük getiri getireceğini de tahmin etmek mümkün. Çalışmanın teknik detaylarını bir yana bırakacak olursak bu küçük örnekleme, bu portföyün çok da ideal bir portföy olmadığını, bu koleksiyondaki sanatçıların söz konusu dönem içinde getirilerinin düştüğünü söylemek mümkün.
2006 yılında keskin bir düşüşten sonra endeks toparlansa da 2005 düzeyine çıkmadığını görüyoruz. 2011-2012 yılında endeks ise biraz daha artış görülüyor. 2013 yılından itibaren ise endekste ciddi bir düşüş ve durağanlık görülmekte. Özellikle 2014 ve 2015 söz konusu portföy için negatif getirilerin söz konusu olduğu bir dönem olmuş.
Portföydeki sanatçıların eserlerinin ortalama getirisinin Mehmet Güleryüz’ün eserlerine göre değer kazanıp kazanmadığı konusu da elde ettiğimiz sonuçlar arasında. Buna göre, bu dönem içinde bu grupta Güleryüz’e göre en yüksek fiyat artışı % 102,3 ile Taner Ceylan’ın eserleri tarafından gerçekleştirilmiş. Onu sırasıyla % 43,3 ile Canan Tolon izliyor. Listedeki diğer sanatçıların eserlerinin ortalama fiyatları ise Güleryüz’ün eserlerinden daha az olmuş. Mesela Ergin İnan’ın fiyat getirisi Güleryüz’e göre % 6,3 daha düşük olmuş. En düşük getiri ise Bedri Baykam’ın eserlerine ait olmuş. Dönem boyunca, Baykam’ın eserlerinin fiyatı Güleryüz’e göre % 75 daha az artış göstermiş.
Bu portföyde Taner Ceylan’ın en yüksek getirili ressam çıkması şaşırtıcı değil. Taner Ceylan yurtdışında en çok tanınan Türk çağdaş sanatçıların başında geliyor. 2009 Sotheby’s Türk çağdaş müzayedesi kataloğuna da kapak olmuştu. Cana Tolon da çalışmalarını Kaliforniya’da sürdüren ve San Francisco’da sanatçıları arasında Louise Bourgeois gibi isimlerin de yer aldığı Gallery Paule Anglim tarafından temsil edilen ve yurtdışı piyasası oldukça yüksek bir sanatçı.
Eleştiriye açık olsa da müzayede verileri bu konuda teknik analiz yapabileceğimiz yegane resmi veriler. Elbette birincil piyasa verileri yani galeri fiyatları takip edilebildiği ölçüde piyasanın nabzını daha iyi tutmak mümkün olacak, piyasa daha şeffaflaşacaktır. Ancak daha iyisi olana kadar elimizdeki tek ölçek de © ARTSA Seçkin-Atukeren Türk Sanat Piyasası Endeksi gibi gözüküyor.
Kaynakça:
Ashenfelter, Orley ve Kathryn Graddy (2003), “Auctions and the Price of Art”, Journal of Economic Literature, Vol. 41, pp.763-786.
Edwards, Sebastian. (2004), “On the Economics of Latin American Art: Creativity Patterns and Rates of Return”, Economia (Journal of the Latin American and Caribean Economics Association), Spring Issue, pp.1-35.
Seçkin, Aylin ve Erdal Atukeren (2006), “Art and the Economy: A First Look at the Market for Paintings in Turkey”, Economics Bulletin, Vol. 26, No. 3, pp.1-13. [http://economicsbulletin.vanderbilt.edu/2006/volume26/EB-06Z10130A.pdf]
Kaynak: Aylin Seçkin- Erdal Atukeren (artprice.com ve lebriz.com müzayede verileri kullanılarak hesaplanan hedonik endeks). 2016
1 Örneğin Ashenfelter ve Graddy (2003) sanat ekonomisi literatürünü geniş kapsamlı olarak taramaktadır.