Günümüzde neredeyse unutulmuş bir kelime karmanyola; artık galiba bir tek bulmacalarda karşımıza çıkıyor. Sözlük anlamı TDK’ya göre “şehir içindeki ıssız yollarda ölümle korkutarak yapılan soygunculuk”. Yine aynı sözlükte (Güncel Türkçe Sözlük) kelimenin kökeninin İtalyanca “carmagnola” (okunuşu “karmanyola”) olduğu yazılı. Aslında Carmagnola, İtalya’da mutfağı ve şaraplarıyla ünlü Piyemonte bölgesinde, Torino’ya bağlı bir ilçenin adı. İşte Fransızca ve İngilizcede “carmagnole”, Yunanca ve Türkçede “karmanyola” diye geçen kelimenin kaynağı otuz bin nüfuslu bu küçük İtalyan şehri.
Şimdi soru şu: Carmagnola nesiyle bu kadar meşhurdu ki adını onca dilin sözcüklerinde yankıladı? Sakın Türkçedeki anlamına bakarak hataya düşmeyin; Carmagnola’nın İtalyan mafyasıyla hiçbir alakası yok. Yine de tehlikeli, kanlı bir şeylerle ilintili elbette; ama aslına bakarsanız her şey güzel mi güzel, yöresel bir kıyafetle başlamıştı.
Piyemonte köylülerinin Carmagnole adı verilen kıyafeti Güney Fransa’da, Marsilya’da öteden beri iyi biliniyor ve tutuluyordu. Fakat ne zaman ki devrimci ayaktakımı (sans culottes – donsuzlar) Fransız Devrimi sırasında, 1792’de Paris’e bu kıyafetle girdi, Carmagnole, eşitliğin, kardeşliğin sembolü olarak asıl o zaman ünlü oldu. Carmagnole dedikleri, sadece halk devrimcilerinin giydiği bu kıyafetten ibaret değildi üstelik; devrimcilerin birer özgürlük sunağı saydıkları ağaçların etrafında toplanarak söyledikleri şarkıya ve coşkulu danslarına da bu isim verilmekteydi. Böylece Carmagnole, hem bir dans ve şarkı hem de bir kıyafet adı olarak Avrupa dillerine geçmiş oldu.
Carmagnole, devrimin dev dalgalarıyla Doğu’ya doğru taşınırken Yunanistan’da kayda değer bir anlam değişikliğine uğrayarak “giyotin” manasına gelir oldu. Yunanca “karmaniola” kelimesinde görülen bu ilginç anlam kaymasının, devrimin terör döneminde giyotinle idam edilenlerin yakınları tarafından düzenlendiği rivayet edilen “kurban baloları”yla (Bals des victimes) alakalı olduğu söyleniyor. Tarihçiler kurban balolarının varlığını aralarında halen tartışadursun, Yunanistan’da Carmagnole, erken 19. yüzyıl romantiklerinin meşhur ettikleri “giyotin dansı” ile bir tutularak, emekçi sınıfın, varlıklıların giyotinle infaz edilmelerini kutladıkları dans diye düşünülmüş olmalı.
Şimdi Yunanca “karmaniola”dan Türkçe “karmanyola”ya, kurmamız gereken son bir köprü daha kaldı: Giyotinle soygunculuğun, ıssız yollarda ölümle korkutarak mal ve para gasbının ne tür bir ilgisi olabilir? Bu bağı kurabilmek için tekrar Yunancaya dönmemiz gerekiyor. “Karmaniola” kelimesinin Yunancada giyotinden başka, ikinci, mecazi bir anlamı daha var, o da şu: (Bilhassa sürücüler için) tehlikeli yer veya yol. Mesela sık sık trafik kazalarının meydana geldiği yerler için “orası tam bir giyotin” diyor Yunanlılar. İstanbul’da geceleri karmanyolaya çıkanlar kimlerdi bilmem, ama anlaşılan, birileri de ıssız sokaklarda dolaşmayı giyotinle karşı karşıya gelmek kadar tehlikeli sayıyordu.