OKU-YORUM
Künyesinde çevirmen, editör ve eğitimciliğin yanı sıra deneme ve araştırma yazarlığı da bulunur Tozan Alkan’ın. Yabancı dillerden kazandırdığı kitaplar ve derlediği antolojiler de vardır. Dergilerdeki yazıları, özellikle çeviri alanında değişik kuruluşlara kurucu ve üye olarak verdiği katkılar, çeviri ve çevirmenlik temelli yürütülen tartışmalar içinde yer alışı tek bir bağlamda olmuştur: Şiir.
Tüm yukarıda saydığım (fazlası var, eksiği yok) çalışmalarının nirengisi şiir olmuştur Tozan Alkan’ın. Arada not düşmekte fayda var. Elbette tüm bunların dışında olduğu, olmaya çalıştığı şeyler de var. bireysel tarihi içerisinde her insanın sıradan halleridir bunlar ve bu yazının konusu içerisinde değildir.
“Şimdi”yi de ekleyerek ilk beş kitabını dahil ettiği Toplu Şiirler duruyor önümde.
Tozan Alkan’ın şiir kavına, o gizemli mahzene inen altı merdiven. Her merdivenin basamaklarını oluşturan farklı sayılarda şiir. Her şiirin dizgelerini bir araya getiren imgesel örtü. Örtü demişken, bahsi geçen merdivenlerin oluştuğu nesne tam olarak tülsü. Şiirin doğası gereği oluşan transparan (geçirimli) bir akış.
Şimdi’nin ara kapağından geçip, şiir kavının son rafının önünde:
Gün indiğinde
ayak seslerine karışacaktım
unutulmanın gürültüsüne… dizeleriyle başlıyorum.
İtinayla oluşturulmuş, incelikli, kabul görmeye çalışmayan, doğru nefesi bekleyen mızıka gibi perdelerini içinde kımıltısız tutan önceki şiirlere geçmek için nasılsa zamanım var.
Aynı enstrümanla yazılmış olsa da, ‘ben’ ile ‘biz’ in arasına bağlaç koymadan geliyor “Şimdi”.
Debisi yüksek olsa da arkından taşmıyor. Aktığı için yosunlanmıyor.
Dili geçmiş zaman ile şimdiki zaman arasına sızan mişli geçmiş zamanı:
… peşi sıra renkler, peşi sıra cinayetler
Yolculuk güzeldir, mola uzun
Aşk bir şehre benzer…
… bütün hayatları denedik…diyerek imha eder “Şimdi”de.
Yaşadığı zamanın ve mekanın içine bükülen, ayna olma halinden çıkıp, yansımaya dönüşen dizelerle, bireysel tanıklılarına yaptığı göndermeleri imgeliyor.
Dış etkenlerden arınmış, içine dönük dizeler kuruyor Tozan Alkan “Şimdi”de. Şimdi derken bahsettiğinin şu an olmadığını, şu an ile önceki zaman arasında kelimelerle kurduğu köprünün taşıyıcılarını oluşturan imgelerin, yarına da dahil olduğunu bilerek söylüyor şiirini.
…her şey köşeli diyordun; üveyikler
Krizantemler, günün ilk saatleri bile…
Modernleşmenin yarattığı steril ve güvenli mekanların köşeli olma haline itiraz ederken, şiirin son dizelerinde T. Alkan:
gözünü açtığında çoktan aldatılmıştın
Alfonsina, denizine dön hava kararmadan dizeleriyle insanın yaşadığı kentte bile yurtsamaya düşebileceğine gönderme yapıyor.
“Şimdi”nin imgesel izleklerinin bir çoğunun önceki kitaplarında da olması, her ne kadar tekrara düştüğü izlenimi yaratsa da, farklı yaşamsal pratiklerin etkisiyle oluşan yansımadan başka bir şey değildir.
Kıyı, sokak, kuyu, kızıl, dağ, makas, şehir, nesne; alet olarak nesne, mekan olarak nesne, kelime olarak nesnedir şiirinde. Hepimizin hayatında mevcut olanlardır yani. Şiirinde kurduğu coğrafyayla, yaşadığı coğrafya tezat teşkil etmez kısacası. Çelişen şiiri değildir. Çelişen, oluşan hatıraları temsil eden nesnelerin (kentsel dokunun) hoyratça dönüştürülmesiyle oluşan renksizliktir. Bu parçalanma hali, bu aritmik sarsıntı, bu irrasyonel değişim birçok şairde olduğu gibi T. Alkan’da da di’li geçmiş bir dilin oluşmasına neden olmuştur.
“Şimdi”de de, şimdiden öncesine yol alan şiirler olması tesadüfi değildir.
Kav kelimesiyle isimlendirdiğim (altı kitap) Toplu Şiirler’inde savladığı belirgin bir önerme yoktur. Didaktik değildir yani Tozan Alkan’ın şiiri. Söylemek istediklerini satır aralarına saklar ustaca.
Flamingolar var kanatlarının içi kırmızı…
…kibirli krallar var kanatları mumdan…
…kale içinde bir köpek uyuyor tarihten…
Tek bir şiirden alıntıladığım bu ve benzeri dizelerdeki sembollerin çoğunun işaret ettiği yer şiirin, disiplinler arası okumalardan yapılan çıkarsamaları kendi bünyesinde topladığı ve damıttığı bakraçtır. Kavdan kasıt da budur.
Toplu Şiirlerin katmanlarını oluşturan, “Şimdi”den önce bağımsız olarak yayınlanan ve okuyucuyla buluşan ilk beş kitabın her birinin bağımsız olarak ele alınıp üzerinde konuşulması ve Tozan Alkan’ın şiirinin okunması için oluşturulacak yöntemin biçimlendirilmesi ayrı ve uzun bir çalışmanın konusudur. Yukarıda kişisel olarak yapmaya çalıştığım şey kitaba adını veren “Şimdi” üzerine kısa bir değinmeden ibarettir. Toplu şiirlerin bir araya geldiği kitaplar meraklısı için bir külliyattır. Oysa Tozan Alkan bu kitapta bize hoş bir sürpriz yaparak son kitabını da eklemiştir. Ve elbetteki öncelikli olarak ele alınması gereken “Şimdi”dir. İkinci baskısı yapılan bu oylumlu kitabı aldığınızda “Şimdi”den başlamanız salık veririm. Sonra sırasıyla, yada karışık okumalar yapmak sizin tercihinizdir.
Bu günden geçmişe, kendi kişisel tarihinin panaromasını oluşturan şair ortak bir coğrafyanın diline de eklemlenen söylencelerin izlerini sürerek oluşturduğu dizelerinin toplamıyla eklemlendiği şiir tarihinde bir dip nottur artık. İmgesel bir ayraç. Başta da dediğim gibi. Künyesinde kariyerini anlatan bir çok şey vardır. Ama hepsinin önünde ‘şair’ yazar.
Bana kim olduğumu sorma… der. Şu uyuyan vapurlar uyanmasın diye / Sen de mavi ol, mavi olduğunu bilme…
TOZAN ALKAN
1963 doğumlu. Galatasaray Lisesi ve Boğaziçi Üniversitesi İşletme Bölümü mezunu. Türkiye Yazarlar Sendikası ve Çevirmenler Birliği üyesi. Kültürlerarası Şiir ve Çeviri Akademisi’nin kurucularından. Ç.N. (Çevirmenin Notu) dergisinin yayın kurulunda yer aldı. Aralarında Anatole France, Charles Baudelaire, Lord Byron, Victor Hugo, Oscar Wilde, William Blake, Emily Dickinson, Tristan Tzara, Philippe Soupault, D. H. Law-rence, William Butler Yeats, Federico Garcia Lorca, Antoni Machado ve Alfonsina Storni olmak üzere çok sayıda şair ve yazardan çevirileri var. Modern Tayvan Şiiri Antolojisi (Tayvan’dan Sesler) ve Çağdaş Hong Kong Şiiri Antolojisi’ni hazırladı. 2012 yılından bu yana Varlık Dergisi’nde yazdığı çeviri ve dil üzerine yazılarını Çevirdim Dilim Yandı (2014) adlı kitapta topladı. Derlediği çeviri aforizmalarını Çeviri Dedikleri adıyla kitaplaştırdı (2015). Şiirin Günah Defteri (Şeref Bilsel ile birlikte) adlı derleme kitabının yanı sıra Zaman ve Maske (2002) Kalbin Akşamüzerleri (2005), Ve Rüzgâr (2007), Sana Şehir Gelecek (2011) ve Açık Kapı (2014) adlı şiir kitapları var. Ve Rüzgâr, Avrupa Özgürlük Şairi kapsamında Antoni Sarkady çevirisiyle Polonya’da (I Wiatr, slovo/obraz terytoria pub-lications, 2011), şiirlerinden bir seçme TEDA projesi kapsamında Kadriye Cesur’un çevirisiyle Çıplak Düş adıyla Bulgaristan’da (Кадрие Джесуp, Souveniri, 2014) ve seçme şiirleri Daria Zilic çevirisiyle Ölüm Onikiden Vurdu adıyla Hırvatistan’da (Smrt pogađa metu, Shuora) yayımlandı. Açık Kapı kitabı Ender Gürol çevirisiyle Amazon’un yayıncılık kuruluşu olan CreateSpace yayınları tarafından basıldı. Sana Şehir Gelecek adlı kitabı ile Behçet Aysan ve Metin Altıok şiir ödüllerini kazandı.