2023’te yayıncılık faaliyetleri, yarışmalar, festivaller, dinletiler, söyleşiler, paneller, sosyal medya yayınları, zaman zaman olumsuz içerikte örneklerle varlık gösterdiler. Kişisel çatışmalar, intihaller, kutuplaşmalar, sözlü/yazılı linç girişimleri, eleştiriye tahammülsüzlük, ölçütsüz gelgeç yargıların artışı, ekonominin seyrinden kaynaklı alım gücünün düşüşü gibi unsurlar, yazın tarihine kalacak eserin/yazarın önüne geçti. Bu durum, önceki yıllardan çok farklı değil aslında. Bu türden sorunlarla baş edilebilir, bunlar azaltılabilir, ortadan kaldırılabilir, metne ve yazanın/yapanın biçemine odaklanılabilirse içerik, nitelik, bakış açısı, alımlayıcı, okur ilgisi olumlu yönde değişecektir. Edebiyat ortamı inişli çıkışlı bir grafik gösterdiğinden sorunlar devam edecektir elbette; özellikle ekonomiye dayalı sorunlar. Edebiyat, galiba biraz da sorunların eşliğinde edebiyat olarak varlık gösteriyor.
2023 yılı içerisinde, “kitaplığımda bir süredir okunmayı bekleyen”, “kütüphanelerde olay mahallinde karşıma çıkan”, “kitabevlerine uğrayıp edindiğim”, “yazın çevresinden gönderilip elime geçen”, “çeşitli vesilelerle tekrar masama düşen” ve “hediye edilen” olmak üzere farklı sebeplerle okuyup inceleme fırsatı bulduğum kitaplarla yollarımız kesişti. Geçmiş yıllardan farklı olarak her ay yeni yayımlanmış -ilk basımı yapılan- birkaç kitap okumaya özellikle dikkat ettim bu yıl. Bu kitaplardan ve dergilerdeki tematik sayı ve dosyalardan bende iz bırakanlar:
OCAK 2023
-
“Ses İçin Şiir”, Davut Yücel, Natama Yayıncılık, şiir: Şiirin suretinin suretinden bir asıl çıkaran deneysel kompozisyon girişimi. Şair çeşitli parçalardan yeni fakat tanıdık bir gövde devşiriyor ve sesi, yüzeyi, olanağı yeniden tartışmaya açıyor.
-
“Solukdönüm”, Cem Yavuz, Everest Yayınları, şiir: Cem Yavuz, birimde ve anlamda sözcüğün kendisinin ve sesinin temsiliyetini, metninin aortu tayin etmiş bir şiirin peşinde. Çok çalışılmış, incelikli, bir nevi varlık kazısı yapan şiirler bunlar. Şairin yaptığı çeviriler (Eliot, Rilke, Nerval, Celan -özellikle Celan-…) incelendiğinde de bu türden bir seçimin izi sürülebilir diye düşünüyorum.
-
“Pandora’nın Kutusu”, Osami Dazai, İthaki Yayınları, Çeviri – İrem Akçay, roman: Dazai’nin romanı, koyu bir karamsarlıkla örülmüş, otobiyografik ögeler ve mektuplarla ilerleyen bir boğuntu sarmalı.
-
“Araziyi Düzleştirmek – Gülten Akın Şiirinde Ortaklığın İnşası”, Hasan Turgut, Metis Yayınları, eleştiri/inceleme: Hasan Turgut, Gülten Akın’ı şair birey ve şiir odağında çeşitli açılardan katmanlara ayırarak inceleyip eleştiriyor.
-
“Hapishaneye ‘Alternatifler’”, Michel Foucault, Ayrıntı Yayınları, Çeviri – Murat Erşen, deneme/söyleşi: Kitabın merkezinde Foucault’nun mekânda -burada hapishane ve ona getirilen alternatifler- biçimlenen iktidar ilişkiler ağının taşıp toplumun bütününe sirayet eden yapısını dillendirdiği ve yasadışılığı irdelediği metni var; sonrası, bu metin odağındaki söyleşiler. Erşen’in özenli çevirisinden…
ŞUBAT 2023
– “Su ve Düşler – Maddenin Tahayyülü Üzerine Deneme”, Gaston Bachelard, Ketebe Yayınları, Çeviri – Zeynep Bengü, teori/deneme: Bachelard’dan “su” üzerine çok yönlü, derinlemesine, neredeyse eksiksiz bir “okuma”.
MART 2023
-
“Kuduz Düğünü”, Ali Özpalanlar, Plüton Yayın, şiir: Kitap, tarihi bir evrak gibi; Özpalanlar’ın biyografisi göz önünde tutulduğunda çok anlamlı ve değerli bir vefa kitabı. Bir dönemin ilgilerini, yönelimlerini, dilini yansıtıyor. Şairin ilk şiir kitabı olması/olabilmesi açısından da oldukça manidar.
-
“Kukafaru”, Burak Ş. Çelik, Ebabil Yayınları, şiir: Burak Ş. Çelik’in 25 maddelik Diyalektik Şiir Manifestosu ile açılan şiir kitabı, asemik, hurufat bazlı, tipografik, kolaj, tipografik kolaj, asemik kolaj, gliç, gliç-gif, otogliç, tipografik gliç, buluntu, fotomontaj, fotomontaj-gif, mors, dijital, kolektif, video ve gliç-video türlerindeki işlerini bir araya getiriyor. Kitaptaki birçok görsel metne karekodlar aracılığıyla ulaşmak mümkün kılınmış. Getirdiği çeşitlilik açısından, heyecan uyandıran işlerden biri.
NİSAN 2023
-
“Koş Melos!”, Osamu Dazai, Fol Kitap, Çeviri – Esmanur Yiğit ve Esranur Yiğit, öykü: Yalınlığı düstur edinmiş öyküler toplamı. Her bir öykü, okuru peşinden sürükleyip bıraktığı etkiyle yerden yere çalıyor.
-
“İşte Geldik”, Enis Akın, YKY, toplu şiirler: Adeta bir Enis Akın retrospektifi. Geniş açıdan, evveli şimdisiyle Akın şiirine bakma fırsatı.
-
“Türkçenin Sol Anahtarı”, Hüseyin Ferhad, YKY, deneme: Hatasız, sımsıkı dokunmuş bir şark halısı gibi Ferhad’ın metinleri. Tekrar tekrar okuma isteği uyandırdı bende. Müthiş tespitlerle örülü, edebiyat eleştirisinin amacını kendine ve okura usul usul anlatıp hatırlatan, sakınmasız, akışkan bir dil. Kurduğu ilgiler, kimi metinler üzerinden takibe alıp incelediği temel motifler, ayrıca özel.
-
“Şiire Kısa Övgü”, Jean-Pierre Siméon, YKY, Çeviri – Hanife Güven, deneme: Dilde özgürleşmeyi işaret eden yegâne düzenek şiirin neliği üzerine bir methiye.
MAYIS 2023
-
“Ötekini Kovmak – Günümüzde Toplum, Algı ve İletişim”, Byung-Chul Han, Çeviri – Mustafa Özdemir, deneme: Kendini tüketen öznenin akışta yitişinin -sağlaması da alınarak- yapılan eleştirisi.
-
“Sahipsiz Yüzler”, Mehmet Erte, YKY, roman: Erte, arayışını muğlaklıkla sarmalanmış özne üzerinden dillendiren, eklemlenen karakterlerin değişkenliği, hikâyenin lineer akışını sürekli sekteye uğratan girişlerle derinleşen, üslup, yöntem, teknik bağlamında “Sahte”de kaldığı yerden devam eden bir anlatının peşinden gidiyor.
HAZİRAN 2023
-
“Virgül Yazıları”, Orhan Koçak, Everest Yayınları, deneme: Koçak’ın bir dönemi ayrıntılarıyla görmeye olanak tanıyan, yer yer humorla yoğrulmuş yazılarının toplandığı kitap.
TEMMUZ 2023
-
“Polyester”, Anita Sezgener”, Orlando Poetry Art, şiir: Sezgener’in gerçeklikle kurduğu bağı, bir yandan onu eğip bükerek, söküp yeniden kurarak dile getirişine tanıklık etmek heyecan verici. Şöyle diyor mesela… “polyester buruşmaz. zihin boşaltınca yağı./ beden kütlesi./ Münster’deki kirpili park. Çocuk sesleri./ uzun kelebekler çağında. biz ebeveyn oluruz.”
-
“Manuel Bir Daktiloya Ağıt”, Jonas Mekas, Çeviri – Baran Bilir, roman/deneme: Olympia De Luxe daktilosuna taktığı bir kâğıt rulosuna, hiçbir şey hakkında olmayan bir roman yazmaya girişen bir yazarın iç sesiyle ilerleyen kitap, yazma edimi sürecinin aşamalarını bilincin savruk farkındalığıyla harmanlayan konusuyla, yine de bir şeyler hakkında.
-
“Şiirin Düş Kıyısı”, Veysel Çolak, Klaros Yayınları, deneme: Kitap, Çolak’ın Nisan-Haziran 2023 arası yazdığı denemelerden mürekkep. Coşkun, öfkeli ve dertli bir şairin şiire, hayata, insana dair tarihe düştüğü notlar olarak da okunabilir. “Okumak” diyor Veysel Çolak, “yüzleşmektir”.
AĞUSTOS 2023
-
“Poetik Varlık”, Yücel Kayıran, Everest Yayınları, deneme/inceleme: Kayıran’ın kitabı, okurun başucu kitaplarından olmaya aday. Okura, yazarlar, şairler, şiir ve mahfil üzerine öyle kıymetli ayrıntılar sunuyor ki başka yerde bu kadar doğrudan ve somut örneğe rastlamak zor gibi. Devasa, devingen, yoğun metinler.
-
“Gemilerle Seyahat Eden Sözcükler”, Onur Çalı, Sia Kitap, deneme: Çalı’nın kitapta bir araya getirdiği metinler, bir yandan tekniğe, üsluba, sözcüklere odaklanırken diğer yandan da edebiyattaki önemli figürlere dikkat kesiliyor.
EYLÜL 2023
-
“Örme Biçimleri – Bir Ters Bir Düz Fragmanlar”, Nurdan Gürbilek, Metis Yayınları, deneme: Tematik bütünlüğünü “örüntü”yle doğrulayan, tezini karşıtıyla birlikte ele alan metinlerle çatılmış bir kitap “Örme Biçimleri”.
-
“Böceklenme”, Hüseyin Peker, Everest Yayınları, şiir: Hüseyin Peker’in “Böceklenme” ismini verdiği dosyasını yayımlanmadan dijital ortamda okumuştum, ama kâğıt başka tabii. Nesne olarak kitap, galiba hâlâ, yazılanları çok daha sahih kılıyor.
-
“Çimen Yaprakları” (Cilt III), Walt Whitman, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Çeviri – Fahri Öz, şiir: Dördüncü ve son cildi de heyecanla bekliyorum; sırf “Fahri Öz nasıl çevirmiş acaba?” sorusunun yanıtını görebilme merakımdan.
-
“Taşra Üçlemesi, Kasaba – Mayıs Sıkıntısı – Uzak”, Nuri Bilge Ceylan, Yayına Hazırlayan – Alpagut Gültekin, senaryo/deneme/söyleşi: Çok iyi hazırlanmış bir kitap “Taşra Üçlemesi”. Üç filmle ilgili dokümanı okurun üzerine boca ediyor ve ilgili filmler üzerine tekrar düşünmeye alan açıyor.
-
“İkinci Yeni Neyimiz Olur?”, Haydar Ergülen, Vacilando Kitap, deneme: Ergülen, kitaba aldığı yazılarda çok çok iyi tanıdığı bir alan üzerine söz söylüyor; o yüzden kalemi bu kez çok daha rahat, çok daha sokulgan, çok daha dost (Not: Söylemeden edemeyeceğim, kitabın kapak tasarımı çok yaratıcı. Görmezden gelinemeyecek denli iyi bir kapak gerçekten. Tasarımı yapan Ali Kerem Morgül’ü tebrik ediyorum).
-
“İncinebilirlik”, Ekin Metin Sozüpek, Orlando Art, şiir: Sozüpek, “İncinebilirlik”te kaldığı yerden devam ediyor. Aşina olduğumuz birbirini önceleyen ya da tamamlayan ses oyunlarını terk etmeden taptaze şiirlerle serüvenini sürdürüyor… “tek eli kalkık kendi derdini çeken hile/ kol gezen yitik bir tik; vir-ütik-bir-bilinç”.
-
“Ben Yüce Bir Kartonum”, Emre Varışlı, Orlando Art, şiir: Varışlı’nın metinleri -bu kez şiir- kendiyle didişirken eş zamanlı olarak herkesle de didişen metinler. Gerçek-dışı bir şey söyleyecek olsa en gerçek gerçek-dışı olur söylediği. İşte o kadar göbekten bağlı gerçekliğe. İhmal edilmemesi, görmezden gelinmemesi gereken metinler.
-
“Haz Havuzu”, Monica Papi, Orlando Art, şiir: Papi, kitaba aldığı şiirlerde beden-zihin-doğa çatışmasını araştırıyor. Anti-lirik bir ezgililik (evet!) var söyleyişinde. Pan’ın yapay zekayla buluşması gibi.
-
“Kamnatu”, Fergun Özelli, Orlando Art, şiir: Utanç, dilemma çerçevesinde sunuluyor şiirlerde. Edimlerin sayıp döküldüğü, pişmanlıkla yan yana yürüyen bir utanç Özelli’nin deştiği. Bu kez Tekhne’si de çok daha deneysel.
EKİM 2023
-
“Rüzgâr Böyle Eserken”, Gökçenur Ç., Yitik Ülke Yayınları, şiir: Buradaki şiirler, sulhten yana, ama teslim olmaktan değil. Gökçenur Ç.’ninkiler okurunu kollayan şiirler. Onu dinleyen, önemseyen, ona hınzır çocuk şakalarıyla direngen ve neşeli tuzaklar kuran, ama alttan alta her zaman eleştirel, politik.
-
“Zaman Sussa da – Anımsa(t)ma Defteri”, Bilsen Başaran, Ozan Yayıncılık, deneme: Başaran temelde şiirinde her ne yapıyorsa, deneme yazılarında da o yoldan gidiyor: İçinde yaşadığı zamanı tarihselliğini ıskalamadan estetik kaygılarla dillendiriyor. Nazım ya da nesir, şairin seçtiği düzenek ne olursa olsun, amaç değişmiyor, söyleyeceğini söylüyor.
KASIM 2023
-
“Hür Tractatus – Şiirin Bir Ontolojisi”, Cem Yavuz, Everest Yayınları, deneme: Yavuz, “Hür Tractatus”ta öncelikle, poetika sorunsalını şiirin canlılığının, yenilikçi-değişken yapısının farkındalığıyla kültür ve lengüistik açısından inceliyor ve hayal kavramını özellikle ses odağında, indirgemeleri reddederek, tartışmaya açıyor. Muhatabını üzerine uzun uzun düşündürecek, tartıştıracak, konuşturacak bir kitap.
-
“Direnişin Melankolisi”, László Krasznahorkai, Can Yayınları, Çeviri – Leyla Önal, roman: Tekinsiz ve huzursuz bir atmosfere sahip, hikâyesini düzeni/düzensizliği metnin tekniğine dönüştürerek ve ölüm, inanç, şiddet temalarını sürekli arka planda tutarak anlatan, konuşkan bir roman. Okuyana, Krasznahorkai’nin diğer romanlarını da merak ettirecektir.
-
“İmdat Dünya”, Levent Karataş, 160. Kilometre Yayınları, şiir: Karataş’ın dokuzuncu senfonisi. “Fantom Ağrı”dan (2021) sonra Karataş yine iktidar ilişkilerini sorguluyor. Yöntemi yine benzeri bir biçimde, odağa siyasi kırılmaları, toplumsal hareketleri, aileyi ve bunlardan etkilenen bireyi, şairi taşımak; tabii “İmdat Dünya”daki şiirlerin farkı, şairin söylemini daha sivri, daha radikal bir perdeden yükseltiyor olmasında. Şiirlerde tahtından indirmediği neredeyse tek bir kurum, iktidar, kral yok. Üstelik tahttan indirdiklerine kendisi de dâhil.
ARALIK 2023
-
“Ku’yu”, Ahmet Bozkurt, Ayrıntı Yayınları (kitabın ilk basımı Eylül 2018’de İnkılap Yayınları tarafından yapılmıştı), şiir: Bozkurt’un “Ku’yu”daki şiirlerine yeniden dönmek, eski bir dostla en umulmadık yerde ve zamanda karşılaşmak gibi. Ahmet Bozkurt “Noli me Legere” demişse de yeni baskısı vesilesiyle yeniden okudum ve hatta yeniden dokundum.
-
“Eeen Güzel Şey”, Mehmet Yaşın, İthaki Yayınları, şiir: Eser, yaratıcısını/yapıcısını kışkırttığı gibi, okurunu, eleştirenini de kışkırtabilecek bir yapıda ve içerikte. Kitaptaki şiirler, yoğun otobiyografik içerikleriyle, okurun yalnızca metne değil şairin bir birey olarak kendisine de dikkat kesilmesini talep ediyor.
2023’TE DERGİLER
Bazı dergilerin 2023 yılı içerisinde yayımladıkları tematik sayılar ve dosyalar önemliydi:
-
“Gülten Akın – Arsız Bir Sardunya Direnci” (Notos, sayı 95, Ocak-Şubat 2023)
-
“Şiirde Yeni” (Natama, sayı 37, Ocak-Mart 2023)
-
“Sait Abasıyanık’ın Kahramanları”, “José Saramago Romanları” ve “Mitolojik Tanrılar Günümüzde” (Roman Kahramanları, sayı 53, Ocak-Mart 2023)
-
“2000 Sonrası Türkçe Şiir” (Ecinniler, sayı 19, Ocak-Şubat 2023)
-
“Sesli Düşünmek” (Cogito, sayı 109, Bahar 2023)
-
“Osip Mandelştam” (Aç Yazı, sayı 14, Mayıs 2023)
-
“Kaçak Veda” (Kadın Harekâtı, sayı 6, Temmuz 2023, Şey Kitap Yayınları)
-
“Estetiğin Psikolojisi: Orhan Pamuk’un Kahramanları” (Roman Kahramanları, sayı 55, Temmuz-Eylül 2023)
-
“Yapay Zekâ Edebiyat Yapabilir mi?” (Sabitfikir, sayı 151, Eylül 2023)
-
“Mekânın Ruhu Ruhun Mekânı” (Notos, sayı 98, Eylül-Ekim 2023, sayı editörü: Armağan Ekici)
-
“I: Modern Türk Şiirinin Doğuşu”; “II: Şiir Eleştirisi ve Poetik Sorunsal”; “III: Modern Türk Şiirinde ‘Yeni Gövde’ Arayışı (Doğu Batı, 104, 105 ve 106. sayılar, Aralık 2023, editör: Yücel Kayıran)
2023’TE ERKAN KARAKİRAZ’IN EK DERGİ İÇİN SEÇTİKLERİ
Benim seçtiğim ve EK Dergi sitesinin Litera bölümünde yayımlanan şiir, öykü, deneme, inceleme, eleştiri ve söyleşileri ile yer alan imzaların listesi:
Ahmet Özbek, Ali Tacar, Ayşen Deniz Onaral, Ayşen Sarıbaş, Aslıhan Tüylüoğlu, Aytek Sever, Barış Yıldırım, Bekir Turba, Beril Şen, Deniz Rüya Utku, Derya Ekin Akdeniz, Devrim Altıkulaç, Didem Elif, Elif Burcu Özkan, Emrah Sağlam, Emre Şahinler, Ercan Gümüş, Erkan Karaaslan, Esra Dökmen, Eşref Ozan Baygın, Fatin R. Mumcuoğlu, Fatma Şahin Gündoğan, Fuat Eren, Göker Ünlü, Hakan Unutmaz, Hayri K. Yetik, Hilmi Haşal, Hüseyin Köse, Hüseyin Peker, Hilâl Fırat, Josef Kılçıksız, Kaplan, Levent Karataş, Mehmet Mümtaz Tuzcu, Mehmet Özceylan, Meriç Aydın, Neslihan Yalman, Nesrin Aykaç, Neval Savak, Nurgül Ulu, Oğulcan Yiğit Özdemir, Osman Erkan, Özgür Taburoğlu, Seçil Avcı, Sedat Çağlar, Sevgi Horozoğlu, Tozan Alkan, Uluer Aydoğdu, Umut Yalım, Utkun Büyükaşık, Yener Çetin ve Yiğit Ergün.
EK Dergi’nin edebiyat bölümü olan Litera’ya katkı sağlayan herkese çok teşekkür ediyorum.
İyi seneler…
***