Saltz, MoMA’daki son enstalasyonuna itibar etmeyerek Anadol’u kızdırdı.
Bir dijital sanat eserini ekran koruyucuyla karşılaştırmak saygısızlık olarak nitelendirilebilir mi? Ünlü yapay zeka sanatçısı Refik Anadol ile New York Magazine’in kıdemli sanat eleştirmeni Jerry Saltz arasında sosyal medya üzerinden süren tartışma Şükran Günü hafta sonunda X’te tam bir kavgaya dönüştü. Olay sanat eleştirmenlerinin rolüyle ilgili asırlık soruları gündeme getirdi, sosyal medya topluluğu olaya dahil oldu.
Kavga, 2022’de New York Modern Sanat Müzesi’nin zemin katına yerleştirilen ve yakın zamanda müzenin kalıcı koleksiyonu için satın alınan, 24 metre yüksekliğinde ekran tabanlı bir çalışma olan Unsupervised ile ilgili olarak çıktı. İnkar edilemeyecek kadar göz alıcı olan bu çalışma, MoMA’nın tüm çevrimiçi kataloğunun bir algoritma tarafından yorumlanmasını temsil eden çok boyutlu renk dalgalarından oluşuyor ve modernizmin en ünlü akımlarından bazılarının formlarını yansıtıyor. Artnet News’in kendi eleştirmeni Ben Davis çalışmayı yeterince çekici bulmakla beraber, MoMA’nın “modern sanatın tarihini ve ne olabileceğine dair hayalleri yeniden tasavvur ettiği” yönündeki cesur iddiasını aşırı abartılı olarak yorumladı.
Saltz, sanat eleştirmenlerinin çoğu zaman yaptığı gibi, Anadol’un eserlerinin kültürel vurgusunu değerlendirirken lafını esirgemedi. Şubat ayında Vulture için yaptığı inceleme, Unsupervised’ın izleyiciler arasında açıkça bir hit haline geldiğini ve hatta “birkaç dakika için az da olsa eğlenceli” olduğunu kabul etti, ancak sonuçta onu gayet sıradan ve göze fazla hoş gelen bir şey olarak yorumladı. “Bu aşırı kontrollü, antiseptik ortamda sanat ve kaygı aynı yastığa baş koyamaz” yorumunda bulundu.
En unutulmaz olansa Saltz’ın çalışmayı “devasa bir tekno lav lambası” ve “yarım milyon dolarlık bir ekran koruyucu” olarak tanımlaması oldu. X’de bugüne kadar hala tartışılan şey ise bu tartışmalı karşılaştırmalar.
İşler bu ayın başlarında Saltz’ın X hakkındaki görüşünü özetlemesiyle başladı: “Refik Anadol’un akıllara durgunluk veren multi-milyon dolarlık gösterisi iskambil evlerinden ve aynalardan oluşan bir salondan ibaret. Ne sihirdir ne keramet, el çabukluğu marifet. Müziği çıkarınca sıradan bir ekran koruyucudan hiçbir farkı kalmıyor.”
Anadol da “ChatGPT senden daha iyi yazıyor” diyerek karşılık verdi; “Jerry gibi” “araştırması, aracı anlaması gereken” herkesi kastettiğini açıkladı. Anadolu’un ima ettiği şey, Saltz’ın işin teknik karmaşıklığını kavramakta başarısız olduğuydu. Kısa bir süre sonra Beeple, Saltz ve Anadol’un karşı karşıya geldiği ve Anadol’un “bunu daha tarihi hale getirdiği için” Saltz’a teşekkür ettiği bir fotoğraf yayınladı.
Anadol’un eserlerinin sahibi olan mega dijital sanat koleksiyoncusu Pablo Rodriguez-Fraile de tartışmaya dahil oldu: “Enstalasyonlarının karmaşıklığı ve derinliği görsel estetiğin çok ötesine geçiyor; düşünceyi kışkırtıyor, duyguları uyandırıyor ve izleyicileri sanatla tamamen yeni bir şekilde etkileşime geçmeye davet ediyor” diye savundu. “İnsanların çalışmasıyla kurduğu derin bağ, Anadol’un etki düzeyini ve ayırıcı özelliğini açıkça gösteriyor.”
Böylece dijital sanatı bir “ekran koruyucuya” benzeterek onu küçümseyip küçümseyemeyeceğiniz yaygın bir tartışma konusu haline geldi. Sanatçı Zach Lieberman, borulardan, uçan ekmek kızartma makinelerinden ve lissajous eğrilerinden alıntı yaparak “ekran koruyucuların çılgınca olduğunu ve hesaplamayla her türlü diğer olasılığı gösterdiğini” söyledi. 1984 yılında Postmasters Gallery’nin kurucularından Magda Sawon, 1996’daki “Can You Digit?” sergisinde ekran koruyucularla ilgili bir bölüm olduğunu söyleyerek “Bazıları birinci sınıf sanat eserleriydi” dedi. “25 kahrolası yıl önce hem de.”
Birkaç gün sonra Saltz, hala kararsız olanlar için Anadol’un sanatını sevmediğini bir kez daha vurguladı. “Nedenini tam olarak söyledim” dedi. “Yapay zeka sanatını seviyorum. Tüm araçları ve teknolojileri seviyorum! Ben yalnızca bir sanatçının eserini, kullandığı malzeme ve araçlarla ilgili olarak eleştiriyorum.”
Son derece gergin görünen Anadol, “Sözlerinizin benim için hiçbir anlamı yok” diye yanıtladı. “Benimle hiç konuşmadınız, stüdyomu hiç ziyaret etmediniz, kim olduğum, neden ve nasıl sanat yarattığım hakkında hiçbir fikriniz yoktu. Ama şunu söyleyeyim; İşimi kalbimden yaratıyorum!”
“Geldiğiniz dünya değişti! Yeni dünya aydınlıktır, yeni dünya kapsayıcıdır, yeni dünyanın kapıları yoktur!” ekledi ve şu sonuca vardı: “Ben herkesim! Sen hiç kimsesin!”
Yüksek takipçi sayısına sahip çeşitli anonim avatarlar Anadol’un savunmasını destekledi. DJ ve NFT tutkunu 3LAU şunları yazdı: “Geçen yüzyıldan kalma iyi ‘eleştirmenler’, komik olan bu, biyografinizle gurur duyuyorsunuz. Öldüğünde kimse eleştirmeni hatırlamaz ama Refik Anadol’u hatırlar.”
Saltz, veri bilimi diploması olmamasından ötürü Anadol’un çalışmalarını eleştirme hakkına sahip olduğunu bir kez daha öne sürdü. “Benim işim bakmak, aramaya devam etmek” dedi. “Benim işim bir şeyleri fark etmek ve sonra fark ettiğimi söylemek. Bu kadar. Aynı fikirde olmak zorunda değiliz. Bütün sanatçıların başarılı olmasını istiyorum. İyisi, kötüsü ve çok kötüsü dahil.”
Hararetli tartışma, geleneksel sanat dünyasının eski savunucuları ile bu “bekçilere” dair güçlü şüpheleri olan insanlar arasındaki gerilimi artırıyor gibi görünüyordu. Anadol’un bazı destekçilerinin kinci üslubu, geçen ay TikTok’un ünlü sanatçısı Devon Rodriguez’in bir sergisini inceledikten sonra “parasosyal estetik” ile zıt düşmek üzerine bir yazı yazan, Artnet News’den Davis’in maruz kaldığı tepkileri de anımsattı. Sosyal medya yıldızı öfkeli hayran kitlesini hakaret ve tehditlerle Davis’i hedef almaları için kışkırtmıştı.
Bu farklılıkların bir kenara bırakılabileceğine dair umut var mı? Her ne kadar kamuoyundaki anlaşmazlık yakın zamanda çözülecek gibi görünmese de Anadol o zamandan bu yana kendisinin ve Saltz’ın “şu anda güzel bir diyalog içinde olduklarını” iddia etti. Karakteristik internet iyimserliği ile, “Hep birlikte bu şekilde büyüyoruz” diyerek sözlerini noktaladı. “Gelecek parlak!”
Çeviren: Nesli Türk
Kaynak:
Art Critic Jerry Saltz Gets Into an Online Skirmish With A.I. Superstar Refik Anadol