İzmir çıkışlı Helezonik Kreşedo, yaklaşık bir yıldır Türkiye’nin çeşitli kentlerinde aynı başlık altında bir sunu-dinleti düzenliyor, izleyiciyi Anadolu’nun direniş geleneğinden başlayıp günümüzdeki mücadele zeminlerine uzanan bir yolculuğu deneyimlemeye davet ediyordu. Ekip, video-röportaj serisinin amacını “muhalif müzik içerisindeki mevcut birikimi açığa çıkarmak, bugünün tartışmalarını geliştirmek ve bu yolla yarının muhalif müziğini güçlendirmek” olarak tanımlıyor.
Pazar günleri yayınlanan seriye bugüne dek Kubilay Mutlu, Vedat Yıldırım, Ayşe Tütüncü, Murat Beşer, Murat Meriç, Zülfü Livaneli gibi isimler konuk oldu. Seriye ait videoları Youtube üzerinden, sosyal medya hesaplarından veya helezonikkresendo.com adresinden izleyebilirsiniz.
Projenin fikri temeli neye dayanıyor? Hazırlık süreci nasıl geçti?
Helezonik Kreşendo’nun fikri temeli, eşit, özgür bir dünya kurma mücadelesinin müzikle kurduğu ilişkiyi iki yönlü biçimde güçlendirme çabamıza dayanıyor. Toplumsal muhalefeti temsil eden çeşitli kurumlarda düzenlediğimiz çalgı dersleriyle muhalif müziğe ilişkin röportajlara uzanan çalışmaların tamamı, bu güçlendirme çabasının parçası olarak görev görüyor.
Hazırlık aşamamız şöyle ilerledi: Muhalif müziğin içindeki farklı izlekleri tespit ettikten sonra bu izleğe ait ayrımların nasıl iş gördüğünü veya görmediğini tartıştık. Ardından, bu izleklerin etrafında, kimlerle konuşabileceğimizi, soracağımız soruları belirledik.
Çeşitli kesimler, Türkiye’de muhalif müziğin niteliğine, niceliğine ve kapsamına ilişkin yaptığı çalışmaları genellikle kendi alanı ile sınırlıyor. Kapsamı bu denli geniş tutmanızın sebebi nedir ve kapsamı belirlerlerken nereden hareket ettiniz?
Bu tür çalışmalar yaparken kapsamı dar tutmak pek çok avantaj sağlıyor. Biz her ayrıma, türe, mekân ve zaman üzerinden yaklaşmaktan ve derinlemesine çözümlemelere girişmekten çok, Türkiye’deki muhalif müziği tarihsel bağlamlarıyla birlikte nasıl inceleyebileceğimize bakalım istedik. Bugünü tartışmaya açalım istedik ve böylece, muhalif müziğin tarihsel anlamda gelecekte nerelerden beslenebileceğine dair bir yığınak oluşturmaya giriştik. Bu anlamda, serinin alanda süregiden tartışmaları canlandıracağına ve geliştireceğine inanıyoruz.
Proje sahipleri olarak, muhalif müzik kavramını siz nasıl değerlendiriyorsunuz? Neye muhalif müzik diyoruz?
“Muhalif müzik nedir” sorusunu her mülakatta soruyoruz ve bu soruya çok farklı cevaplar alıyoruz. “Bence muhalif müzik diye ayrı bir kategori yoktur” diyen de var; “müzikle muhalefet etmektir” diyen de çıkıyor. Benimsediği ideolojiye, sanatsal yaratıya veya sanatçı yaşamına dair tutarlılığa vurgu yapanlar da oluyor. Elbette, “kişiye göre değişir” türünden bir basitliğe kapılıp meydandan ayrılacak değiliz. Nihayetinde muhalefet, oldukça geniş bir alana karşılık geliyor. Buradan bakacak olursak muhalif müzik, en geniş anlamıyla her türlü siyasi iktidara karşı yöneltilmiş her nevi muhalefeti içeriyor. Örneğin, 12 Eylül döneminde fikirler iktidardayken kendileri zindanda olan faşistler için yakılan türküler, iktidarı yeterince şeriatçı bulmayan İslamcıların ürettiği marşlar veya söz gelimi, Sovyetlerde beyaz ordu için yazılmış şarkılar da bu kapsamda değerlendirilebilir. Fakat biz, Türkiye’de muhalif müzik dediğimizde sömürücü sınıflara karşı halk sınıflarının ürettiği muhalif şarkıları, türküleri kast ediyoruz. Her ne kadar orijinal müziğini bilmesek de Yunus Emre’nin “şol beylerin ettikleri, tamu yanlış tuttukları” deyişinden yola çıkıp, “ölüler dirilerden çalacak” diyerek devam ediyoruz.
Feodalitenin ettiği zulümden bahsederken faşizme karşı örgütlenme çağrısı yapan halk ozanları; konvansiyonel müzikten yola çıkıp yükselen halk mücadeleleri için şarkı üretenler; aldığı klasik batı veya doğu müziği eğitiminin çıktılarını mücadele şarkılarına akıtanlar; sanatsal üretimini, yaşamını ve hâtta -direnişlerde üyelerini yitiren Grup Yorum gibi- ölümünü devrime adayanlar; aslen piyasa için müzik yaparken insani ve siyasi duyarlılıklarıyla zaman zaman kayıplara, infazlara, katliamlara şarkı adayanlar; arabesk şarkılarla hale ağlamaktan ve ağlatmaktan bir gün vazgeçip sosyalist şairlerin şiirlerini bestelemeye girişenler; kadın özgürleşmesinin, Kürt halk mücadelesinin, çevre duyarlılığının şarkılarını söyleyenler; evinin arka odasında yazdıkları beat’lere rap okuyanlar… Velhasıl halk sınıflarının sömürücü sınıflara karşı verdiği mücadelenin herhangi bir köşesinde yer alanları, benimsediği sanatsal biçim ne olursa olsun; muhalif müziğin yelpazesi içinde sayıyoruz.
Türkiye’nin müzikal belleği kopmuş, kendine özgü akımlar yaratmaktan uzağa düşmüş bir coğrafya olduğu tespitine katılır mısınız?
Katılırız. Tutarlı çabaların kesintiye uğramadan süregitmesi gerekiyor. Batı’dan ya da Doğu’dan aranjman yapanlara, hâtta format transfer edenlere dünyanın hemen her yerinde rastlanıyor. Güçlenen bir akım, dünyanın başka yerlerinde tezahür ediyor ve kendi kitlesini buluyor; doğalı da bu. Ne var ki kendi koşulu içinde gelişmiş müzikal hatların içinde doğduğu topraklara özgü bir takım enstrümanlarla icra edilmesine rağmen yeterince görünür olmadığına, halkların nezdinde popülaritesini dönem dönem kaybedebildiğine sıkça rastlıyoruz. On yıllar içinde türkülerin yaşadığı seyir buna örnektir. Bir coğrafyaya ait müzikal hatlarla o müzikal hatların transfer olduğu coğrafyalara ait formlar tutarlı biçimde birleşmeye başlayınca, ortaya yepyeni akımlar çıkabiliyor.
Toplumsal taban anlamında, yurt dışından bu topraklara gelen ve tabana yayılabilen tek müzik türünün rap olduğunu söyleyebilir miyiz? Yaygınlaşması uzun yıllara dayansa da, rap müziğin bu coğrafyada kendine özgü bir alt kültür yaratmasını ve günümüzde ana akım haline gelmesini neye bağlıyorsunuz? Güçlü bir tabana dayanmasına rağmen rock, kalıcı bir muhalefet zemini kurmayı neden beceremedi?
Kimi dönemlerde belli furyalar öne çıkıyor. Bir dönem rock, her şekliyle müzikal yelpazeye hâkimdi fakat bugün bakıyoruz ki o dönemden geriye çok az sayıda müzisyen, grup kalmış. Muhtemelen, rap furyası sönümlendiğinde aynı sonuçla karşılaşacağız. Furya nihayetlendiğinde dinleyicinin yeteneğine, üretim biçimine, duruşuna ve samimiyetine güvendiği üç beş isim kalacak geriye… Alt kültürlerde samimiyet ve duruşundan taviz vermemek, kalıcı olmanın baş koşulu… Sınıfsal ve kültürel bağlamda rap, Türkiye’de her kesime hitap eder hale geldi ama her kesim bu müziği başka biçimlerde hayatına dâhil ediyor. Örneğin, Gazapizm’in konserine gidecek olursanız, bir birayı beş kişi paylaşanla viski açtıran yan yanadır. Niceliği varoşların ve alt orta sınıfın yarattığı bir gerçek fakat her tarza özgü, bütünsel davranan alt kültürlerden bahsedilebilir mi? Bilemiyoruz. Yine de gittikçe genişleyecek muhalefet zemininde, rap müziğin bir süre daha bu coğrafyanın müzikal gündeminde başrolü oynayacağı kesin gibi görünüyor.
Rap müziğin ana akımın ortasına oturduğu meselesine dönecek olursak, bu müziği dijital platformlarında milyonlar dinliyor fakat festivallerde ya da münferit konser organizasyonlarında, Anadolu’nun canlı müzik mekânlarında kaç rap sanatçısı görebiliyoruz, ona bakmak gerekiyor. Her akım kendi güç odaklarını yaratıyor, ayrıca. 1990’ların ortasından 2000’lerin başına kadar sahne alma imkânı bulan rap müzisyenlerinin zamanla kendi tekelini oluşturduğunu da unutmayalım. Şimdilerde Boykot, Saian, Rapzan Belagat gibi rap müzisyenleri muhalefeti gündemde tutan isimler olarak öne çıkıyor. Bunun dışında, örneğin uyuşturucu ya da adli suç övgüsünün muhalif bir tarafı olduğunu düşünmüyoruz.
Proje sonuçlandığında ne gibi çıktılar üretecek?
Her şeyden önce, bu serinin geriye Türkiye’de muhalif müziğin seyrine dair bir arşiv bırakmasını umuyoruz. Elbette katı bir yaklaşımla kotarılmış, sınırları sert biçimde çizilmiş, olduğu yerde tozlanacak, statik bir arşivden bahsetmiyoruz. Sürecin dinamizmi ile her hamlede yeniden şekillenecek, muhtemelen ileride interaktif biçimlere bürünecek bir tasnif çalışması ya da çabası olarak nitelendirebiliriz. Kendini yenileyebiliyor olması, toplamda yapılan çalışmaların verim üretmesini kolaylaştıracaktır. Daha iddialı bir yorum yapmak gerekirse, seri boyunca konuştuğumuz sanatçıların, yazarların sözü, tecrübesi geleceğin muhalif müziği ile buluşursa, ne mutlu bize. Şimdilik otuz mülakatla sınırladığımız seriden elde edeceğimiz deşifreleri kitaplaştırmayı planlıyoruz.