Bugün yapay zekanın beslendiği büyük veri, hiç bir sosyal hakkı olmayan, asgari ücret yasası uygulanmayan düşük ücretli vasıfsız bilişim emekçilerinin ham veriyi bilgisayarların işleyeceği biçime dönüştürmesine dayanıyor (Dilawar, 2020). Beklentinin tersine, fazlasıyla emek yoğun bir çaba ve açıkça sömürüye dayanıyor. Şimdilik böyle ise, ileride bu durum ortadan kalkacak ise sorun yok; fakat bu emek yoğunluğu, bugünkü yapay zekanın gelecek için bir model olamayacağını gösteriyor. Bunun için, verileri de yapay zekanın dönüştüreceği öğrenme modelleri üstünde duruluyor (Toews, 2020).

 

‘Olağan Şüpheliler’ Yaratmak

Yapay zekanın ırkçılığı ve genel olarak ayrımcılığı sürekli olarak tartışılırken, yapay zeka, buna karşın, hukuk alanında kullanılmaya devam ediyor. ‘Olağan şüpheliler’ dercesine, suç işleme olasılığı yüksek nüfusları ortaya çıkaran, daha doğrusu ortaya çıkardığı ileri sürülen yazılımlar, dosyaların içinde kaybolmak yerine verim sağladığı gerekçesiyle daha fazla kullanılıyor. Benzer yazılımlar işe alım süreçlerinde ayrımcılığa neden oluyor. Daha çok erkeklerin çalıştırıldığı ataerkil dünyada, eril veriler eril sonuçlara yol açıyor. Halbuki insan kaynakları alanında yapay zeka, yanlı olmayacağı, ussal kararlar vereceği vb. beklentilerle işe koşulmuştu. Benzer ayrımcılıklar, göçmenlik ve yurttaşlık gibi kararlarda da görülüyor. Bu sorunlara karşı çözüm olarak sunulan etik yapay zeka ya da yapay zeka etiği henüz gelişmekte. Etik yapay zekanın hangi kesimleri kapsadığı da dikkate değer bir açmaz (Vincent, 2021). Toplumda adalet yoksa veride nasıl olacak?

 

Yapay Hukuk: Beklentiler, Sakıncalar

Yapay hukuk alanında da beklenti büyük. Bu nedenle, hukuk ders programlarına daha fazla teknoloji dersi giriyor. Hukukta kullanılan yapay zeka çeşitli farklılıklar gösteriyor (Goswami, 2020): Veri kaydetme ve çağrı üzerine geri getirme, en temel düzey. Karmaşıklık düzeyi arttıkça, olumsuz sonuç olasılığı da artıyor. Kimi yazılımlar, dava sonucunu tahmin etmekte usta. Kimileri ise, ‘yapay avukat’ olarak adlandırılacak kadar ileri gidiyor. Yapay avukat, önceki verilere dayanarak insan avukatları duruşma öncesinde olası savunma ve saldırılara karşı eğitiyor. Sonuçlanmayı bekleyen çok sayıdaki dava için yapay hukuk bir rahatlama, bir hızlandırıcı olarak görülüyor. Ancak, yapay hukukun temel sakıncasının ‘olağan şüpheliler’ yaratmak olduğunu az önce belirtmiştik.

 

Yapay Zeka Etiği ya da Etik Yapay Zeka

Hao (2021), yapay zeka etiği ya da etik yapay zeka için 5 öneride bulunuyor: “Araştırmalar üzerindeki şirket etkisini azaltın; sağduyuya yeniden odaklanın; marjinalleştirilmiş araştırmacıları güçlendirin; etkilenen toplulukların bakış açılarını merkeze alın ve önlemleri yasal düzenlemeler adı altında yasalaştırın.”

 

“Hao’nun önerileri ne kadar gerçekçi?” diye sormakta yarar var. Kamu yararı gözeten yapay zeka çalışmalarının yaygınlaşması için sermaye düzeninde bir neden yok. Bir yandan da yapay zeka silahları geliştiriliyor, bunlar üstünde herhangi bir yasal düzenleme bulunmuyor. Üçüncüsü, iyimser bakışla, azınlıklardan gelme yapay zeka araştırmacılarının sayıca arttığını not edebiliriz; ancak, ne kadar temsil olanağı buldukları da ayrı bir sorun. Yeni geliştirilen ‘katılımcı makine öğrenmesi’ gibi çalışmalar yine de umut vadediyor (Hao, 2021).

 

“…. Böyle Algoritmayı”

2020 Ağustosu’nda beklenmedik bir gelişme oldu ve İngiltere’de algoritmaların kurbanı olmuş öğrenciler “fuck the algorithm” ve “algoritma geleceğimi çaldı” biçimindeki pankartlarla sokaklara çıktılar. Bunun üzerine, not verme algoritması iptal edildi. Bundan önce algoritma adaletsizliğine karşı çıkışlar, verilerin mahremiyeti noktasındayken, bu kez, algoritmanın kimin hangi okula yerleşeceği konusunda, demek ki öğrencilerin geleceği konusunda söz sahibi olması protesto ediliyor (Amoore, 2020). Belki bunun benzerlerini başka coğrafyalarda da göreceğiz. Algoritmaların şeffaflığı, sık sık talep edilen bir nokta olarak karşımıza çıkacak.

 

Kaynakça

Amoore, L. (2020). Why ‘Ditch the algorithm’ is the future of political protest. The Guardian, 19.08.2020.

https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/aug/19/ditch-the-algorithm-generation-students-a-levels-politics

 

Dilawar, A. (2020). The Very Human Labor That Powers Artificial Intelligence. The Nation, 27.10.2020.

https://www.thenation.com/article/society/amazon-mturk-artificial-intelligence/

 

Goswami, G. (2020). Implementation of artificial intelligence in legal practice. The Daily Guardian, 21.08.2020.

https://thedailyguardian.com/implementation-of-artificial-intelligence-in-legal-practice/

 

Hao, K. (2021). Five ways to make AI a greater force for good in 2021. MIT Technology Review, 08.01.2020.

https://www.technologyreview.com/2021/01/08/1015907/ai-force-for-good-in-2021/

 

Toews, R. (2020). The Next Generation Of Artificial Intelligence. Forbes, 12.10.2020.

https://www.forbes.com/sites/robtoews/2020/10/12/the-next-generation-of-artificial-intelligence/?sh=3e5dc92459eb

 

Vincent, M. (2021). The Ethics of Tech: Is Artificial Intelligence Racist? Elle Canada, 08.01.2021. https://www.ellecanada.com/culture/tech/is-artificial-intelligence-racist

TEILEN
Önceki İçerikCUMHURİYET DÖNEMİNDE BABIÂLİ
Sonraki İçerikCUMHURİYETİN İLK YILLARINDAN GAZETECİ MANZARALARI
1978’de İstanbul’da doğdu. Türkiye, Vietnam, Tayland ve Malezya’da 15 yıl ders verme deneyimine ve Yeni Zelanda (doktora), Avustralya (ortak proje) ve Latin Amerika’da (gazetecilik) araştırma deneyimine sahip bir akademisyen-yazardır. Araştırma ve öğretim konuları, iletişim, psikoloji, eğitim bilimleri, şehir plancılığı, Asya çalışmaları vb. gibi geniş alanları kapsamaktadır. Eğitimini Darüşşafaka, Boğaziçi Üniversitesi, ODTÜ ve yurtdışında tamamlayan Gezgin’in yayınlanmış 13 kitabı ve çok sayıda kitap bölümü, makalesi ve gazete yazısı vardır. Akademik çalışmalar dışında, çeşitli dergi ve gazetelere köşe yazıları yazmakta; şiir, şarkı sözü ve deneme türlerinde yapıtlar vermekte ve çeşitli ülkelerden şairleri Türkçe’ye kazandırmaktadır.