Ülkemizin önde gelen ekslibris sanatçılarından Prof. Dr. Hasip Pektaş ile kitapları ve ekslibris sanatını konuştuk.
Ekslibris’i en temel anlamda nasıl tanımlarız?
Değer verdiğimiz şeylerin çalınmasından, kaybolmasından hepimiz üzüntü duyar, korumaya özen gösteririz. Eğer kitabınızı ödünç verdiğinizde geri getirilmesini istiyorsanız iç kapağına bir ekslibris yapıştırarak uyarabilirsiniz. “…’nın kitaplığından” anlamına gelen ekslibris, kitabın size ait olduğunu hatırlatacak, belki geri dönüşünü sağlayacaktır. Kitabın tapusu da diyebileceğimiz bu küçük özgün çalışmaların birer sahiplenme göstergesi olduğunu, kitaba estetik bir değer kattığını ve kitap sahibini de yücelttiğini söyleyebiliriz.
Ekslibris’in birkaç işlevi vardır. Asıl işlevi kitap sahibini betimlemesi ve kitabı ödünç alan kişiyi geri getirmesi konusunda uyarmasıdır. Diğer işlevi ise sanatçılar ve koleksiyoncular arasında önemli bir değiş tokuş objesi olarak kullanılmasıdır. Ve elbette bir sanat eseri olarak bulunduğu mekanlarda ruhumuzu zenginleştirmesi de üçüncü işlevidir. Hangi işlevinden söz ederseniz edin ekslibris, sahibine bir ayrıcalık kazandırmış, bir güç, bir nüfuz sağlamıştır. Kitaplarında ekslibris olan kişiler kendi adına özel bir eser tasarlanmış olunmasının mutluluğunu duymuşlar, kendilerini diğer kitap koleksiyoncularından ayrıcalıklı görmüşlerdir. Ekslibrisin koleksiyonu yapanlar ise, yapıldığı döneme ait kültürel, tarihsel özellikler taşıyan bu eserler ile zenginliklerini göstermişler, bunları paylaşarak saygınlığınlıklarını artırmışlardır.
Ülkemizde pek bilinmeyen bir dal sanırım. Üniversitelerde özel olarak eğitim veriliyor mu?
Türkiye’de açılan ekslibris sergileri yanında çok sayıda uluslararası ekslibris sergisine katılan, ödüller alan, ekslibrise gönül veren, bu konuda ciddi çalışmalar yapan ve ekslibrisin yaygınlaşması için çaba gösteren sanatçı ve tasarımcılarımız her geçen gün artmaktadır. Elbette bunda çoğu öğrencim ve meslektaşım olan baskıresim ve grafik tasarım hocalarının özendirmelerinin katkısı vardır. Ekslibris, 4 üniversitede ders olarak okutulmaktadır. Dördüncü baskısı yapılan “Ekslibris” kitabımdan da kaynak olarak yararlanılmaktadır. Ülkemiz için oldukça yeni olmasına karşın ekslibris konusunda bugüne kadar 15 lisansüstü tez yapılmıştır.
Siz uzun yıllardır bu alanda üretim yapıyorsunuz. Kaç yıl oldu?
Ekslibrisi, 1984 yılında Belçika’da Sint-Niklaas Ekslibris Müzesi’nin organize ettiği bir ekslibris yarışmasına katıldıktan ve jüri başkanı Luc Van den Briele’nin mektubundan sonra öğrendim. Aldığım eğitime uygun bir alan olması, resim ve grafik tasarım olarak özgür bir anlatım diline fırsat vermesi nedeniyle de ilgi duydum ve son otuz yıldır kendimi bu alana adadım diyebilirim.
Kitap kurtları ekslibris yaptırmak isterse nasıl ulaşabiliyorlar.
Adına ekslibris yaptırmak isteyen kitapseverler, internet ortamında, web sitemizde (www.aed.org.tr) ya da kataloglarda çalışmalarını gördüğü ve beğendiği sanatçı / tasarımcı ile iletişime geçip, sipariş verebilirler. Ama nasıl bir konuda ekslibris istediklerini öncelikle açıklamaları gerekir. Sanatçı, adına ekslibris yapacağı kişinin ilgilerini dikkate alarak taslaklar yapar. Beğenilen çalışmayı, istenilen sayıda ve istenilen teknikle çoğaltır, teslim eder. Adına ekslibris yapılan kişinin ekslibrisini beğenmesi önemlidir, yoksa kitabına yapıştırmaz. Böyle olunca da ekslibris işlevini yerine getiremez. Ekslibrisde üretim, tasarım bedeli olarak sanatçısı ile sipariş veren arasında belirlenen bir ücret politikası vardır. Bu değişkendir.
Dünyadaki durum nedir? Her yıl uluslararası çapta etkinlikler oluyor sanırım.
Tarihi geçmişi 15. yüzyıla dayanan ekslibrisin özellikle Avrupa ülkelerinde çok yaygın kullanıldığı görülmektedir. Bu kültürü yıllar önce tanımış olan ülkelerde, küçük yaşta ailesinin kütüphanesinde, kitaplarda ekslibrisi gören çocukların yaşadığı ülkelerde, sanat eğitimi içinde ekslibrisin de öğretildiği yerlerde elbette çok sayıda ekslibris sanatçısı da, tasarımcısı da yetişmektedir. Avrupa ülkelerinin hemen hemen hepsinde, Amerika’da, Rusya’da, Japonya’da, Çin’de ekslibris sanatçılarının ve koleksiyoncuların bir araya geldikleri ekslibris dernekleri; bazı ülkelerde ise ekslibris müzeleri vardır. Kapsamlı ekslibris kitapları, bültenleri yayımlanmakta; uluslararası yarışmalar, sergiler, değiş-tokuş günleri düzenlenmektedir. Dünyadaki ekslibris derneklerinin üyesi olduğu FISAE Uluslararası Ekslibris Federasyonu, iki yılda bir farklı ülkede kongreler düzenleyerek sanatçı ve koleksiyoncuları buluşturmaktadır. Örneğin Ağustos sonunda Prag’da bir araya geleceğiz.
Eğer kitabınızı ödünç verdiğinizde geri getirilmesini istiyorsanız iç kapağına bir ekslibris yapıştırarak uyarabilirsiniz. “…’nın kitaplığından” anlamına gelen ekslibris, kitabın size ait olduğunu hatırlatacak, belki geri dönüşünü sağlayacaktır.
Türkiye’de kitaplarını ekslibris ile imzalayan kaç insan var. Bu biliniyor mu?
Sayının oldukça arttığını söyleyebilirim. Başlangıçta ilginin azlığından şikayetçiydim. Zamanla ekslibris siparişleri verenlerin artığını görmek, hatta küçük de olsa koleksiyon yapanlara rastlamak beni çok umutlandırdı. Çok sayıda ilk defa duydum diyen olmasına karşın diğer ülkeler gibi daha da gelişeceğine, yaygınlaşacağına inanıyorum. Ekslibrisin kitapla koşut gelişen bir sanat olduğu da unutulmamalıdır.
İstanbul Ekslibris Derneği’nin faaliyetlerinden bahsedebilir misiniz? Başka kentler de de var mı acaba?
1997’de Ankara’da kurulan dernek, 2007 yılından bu yana İstanbul Ekslibris Derneği (www.aed.org.tr) olarak etkinliklerini sürdürmektedir. Ankara, İzmir ve Samsun’da da temsilciliklerimiz vardır. Bugüne kadar ekslibris adına çok sayıda sergiler yaptık, konferaslar verdik, workshoplar gerçekleştirdik. 2003’den bu yana 4 Uluslararası Ekslibris Yarışması organize ettik. 2010’da 33. FISAE Uluslararası Ekslibris Kongresini İstanbul’da gerçekleştirdik. Yaptığımız yarışma sergilerini özellikle sanat eğitimi verilen kurumların olduğu 14 şehrimize götürdük. Adeta gezici bir okul görevini yerine getirdik. Danimarka, Çin, Almanya, İtalya, Belçika, Finlandiya, Kanada ve Rusya’da sergiler açarak ülkemizin tanıtımına katkı sağladık. Ekslibris konusundaki araştırmaları değerlendirmek için oluşturduğumuz “EX-LIBRIST” Uluslararası Online Hakemli Dergi’nin 9. sayısını yayınlıyoruz. (http://exlibrist.net)
Derneğin 13.000’e yakın koleksiyonu var. 2008 yılında dünyadaki 10 müzeden biri olarak İstanbul Ekslibris Müzesi’ni kurduk. Fakat mekan konusunda yaşadığımız iki talihsizlikten sonra güvenli bir yer arayışımız sürmektedir.
Bir kitap kurduna tavsiyeleriniz nedir?
Bir ekslibrisleri olsun. On çeşit de olabilir. Kitaplarının iç kapağına bir sanat eseri girmesiyle o kitap daha da değerlenecektir. Dostları için çok özel bir armağan olarak ekslibris siparişi verebilirler. Koleksiyonculuğa ilgi duyanlar için ise ekslibris vazgeçilmez bir tutkudur. Sanatçıların yaşaması için de bu gereklidir.
Hasip Pektaş
20 Mart 1953’de Ermenek-Karaman’da doğdu. 1971’de Akşehir İlköğretmen Okulu’ndan, 1974’de Gazi Eğitim Enstitüsü Resim Bölümü’nden mezun oldu. 1982 yılına kadar Öğretmen Okullarında ve Orta Öğretimde resim öğretmenliği yaptı. 1982-1987 yıllarında Samsun Ondokuzmayıs Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Resim Bölümü Grafik Anasanat Dalı’nda çalıştı. 1987-2007 yıllarında Hacettepe Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Grafik Bölümü’nde öğretim üyesi olarak çalıştı. 1995’de Doçent, 2001’de Profesör oldu. 2001-2003 yıllarında HÜ, GSF Dekan Yardımcılığı, 2003-2006 yıllarında HÜ GSF Dekanlığı yaptı. 2005-2007 yıllarında Hacettepe Sanat Müzesi Kurucu Müdürlüğü görevini yürüttü. 2008-2017 yıllarında Işık Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Görsel İletişim Tasarımı Bölümü’nde öğretim üyesi olarak çalıştı. 2008-2015 yıllarında IÜ, GSF, Görsel İletişim Tasarımı Bölümü Başkanlığı yaptı. Halen Nişantaşı Üniversitesi, Sanat ve Tasarım Fakültesi, Grafik Tasarımı Bölümü öğretim üyesidir.İstanbul Ekslibris Derneği Kurucu Başkanıdır.
Türkiye’de Ekslibris’in tanınması ve yaygınlaşması için yoğun çaba harçamaktadır. 1996’da “Ekslibris” hakkında bir kitap yazdı. Çalışmaları Danimarka, Belçika, Çin ve İtalya Ekslibris Müzelerine kabul edildi. Yirmi dokuz kişisel sergi açtı, yurtiçi ve yurtdışı çeşitli yarışmalı ve karma sergilere katıldı. Ekslibris konusunda çok sayıda seminer verdi, workshop yaptı. ERASMUS programı çerçevesinde Belçika Gent Güzel Sanatlar Akademisi’nde dersler verdi. Aalborg, Agra, Amsterdam, Antwerp, Atina, Belgrad, Bonn, Brugge, Brüksel, Budapeşte, Cenevre, Cezayir, Chengdu, Dolores Hidalgo, Dongguan, Dubrovnik, Edmonton, Ekaterinburg, Floransa, Frederikshavn, Gent, Gliwice, Guanajuato, Guangdong, Helsinki, Kiev, Köln, Lefkoşa, Liege, Liviv, Lizbon, Londra, Lozan, Kopenhag, Kotor, Lüksemburg, Maastrich, Madrid, Mexico City, Minsk, Moskova, Mostar, New York, Nizhny Tagil, Nice, Nyon, Ohrid, Ortona, Ostend, Paris, Patras, Pekin, Perm, Plovdiv, Porto, Poznan, Prag, Priştina, Roma, Salzburg, San Miguel de Allende, Saraybosna, Selanik, Shenzhen, Sint-Niklaas, Sofya, Split, St.Petersburg, Şikago, Tiran, Torun, Üsküp, Varşova, Venedik, Viyana, Wells, Yaroslavl, Yeni Delhi, Zagreb sanat müzelerinde inceleme ve araştırma yaptı. 2003’de 1., 2007’de 2., 2010’da 3. ve 2018’de 4. Uluslararası Ekslibris Yarışmaları’nı, 2008’de 1. Uluslararası Baskıresim Bienali’ni, 2010’da 33. FISAE Uluslararası Ekslibris Kongresi’ni, 2012’de 1. Ulusal Öğrenci Ekslibrisleri Yarışması’nı, 2014’de 1. ve 2018’de 2. Ulusal Ekslibris Kongresi’ni organize etti.
Ödüller:
2009 Yaroslavl Uluslararası Ekslibris Yarışması, “İkincilik Ödülü”. Yaroslavl – Rusya.
2008 XXXII. Uluslararası Ekslibris Bienali “Mansiyon”. Pekin – Çin.
2006 IV. Uluslararası Grafik Bienali, “Mansiyon”. Francavilla al Mare – İtalya.
2006 Hacettepe Üniversitesi 40. Yıl Logosu “Birincilik”. Ankara.
2003 Güney Rotary Kulübü “Meslek Hizmet Ödülü”. Adana.
1996 III. İtalya-Türkiye Ekslibris Bienali, “Birincilik Ödülü”. Ortona – İtalya.
1989 AFSAD 7. Ulusal Fotograf Yarışması, “Kültür Bakanlığı Özel Ödülü”.
1988 Fotograf Dernekleri 1. Ulusal Yarışması, Saydam “Başarı Ödülü”.
1980 Türkiye Ormancılar Der., “Orman, Doğa ve İnsan” Fotograf Yar.,”Mansiyon”. Ank.
1974 Ressam Şeref Akdik Resim Yarışması, Baskıresim “Özel Ödülü”.